Economie en Toerisme

De aantrekkingskracht van Nijmegen is veelzijdig. Binnen de eigen regio heeft Nijmegen een sterke werkfunctie. Als winkel- en ook steeds meer als uitgaansstad wordt het stadscentrum hoog gewaardeerd en - ondanks druk op de functie als aankoopplaats - als toekomstbestendig gezien. Toeristisch heeft de stad een goed imago en, tot aan de corona-crisis, toenemend bezoek. De achterblijvende logiescapaciteit wordt versterkt.

Nijmegen telt in 2022 110.490 banen bij 18.583 vestigingen van bedrijven en instellingen in de stad. Daarmee overtreft het aantal banen de omvang van de lokale beroepsbevolking (werkend of werkzoekend) van de stad (106.000).
Wat betreft beschikbaarheid van banen ten opzichte van de eigen beroepsbevolking (werkfunctie) scoorde Nijmegen in 2021 iets beneden gemiddeld ten opzichte van de andere kennissteden (8% onder het gemiddelde). Gemeenten als Eindhoven, Maastricht en Arnhem scoren binnen de groep kennissteden beter (Eindhoven door veel banen, Maastricht en Arnhem door een wat kleinere eigen beroepsbevolking). In werkfunctie staat Nijmegen op de zesde plaats van de acht kennissteden, met Leiden en Tilburg achter zich.
Sectoraal komt de specialisatie van de stad in onderwijs-gezondheidszorg goed naar voren in de eerste plek in de collectieve diensten (51% van de banen, tegen gemiddeld 42% in de kennissteden). De industrie is veel kleiner (10%). Tilburg, Enschede en Eindhoven kennen meer industriële werkgelegenheid en alleen Groningen heeft een lager aandeel industriële werkgelegenheid dan Nijmegen. In de commerciële diensten (zakelijke en overige diensten) is de positie van de stad zeer bescheiden (laatste plaats van de acht kennissteden). Normaal zouden in de zakelijke en overige diensten 33% van de banen verwacht worden, in Nijmegen is dat slechts 26%. Dit is ook één van de achtergronden van de relatief kleine kantoorsector in Nijmegen.

Figuur: Rangorde van Nijmegen binnen de acht kennissteden in aandeel banen per sector en de totale werkfunctie (banen/lokale beroepsbevolking). Bron: WSJG/LISA, statistisch jaar 2021.

De arbeidsmarkt kent geen gemeentegrenzen; 59% van de banen van werknemers in Nijmegen wordt eind 2021 vervuld door mensen die niet in Nijmegen wonen. Onder hen vooral veel mensen die in de gemeenten direct rond Nijmegen wonen (41% van de inkomende pendel)  maar ook veel die in de rest van de Groene Metropoolregio wonen.
Omgekeerd zijn er 45.500 Nijmegenaren (51% van de Nijmeegse werknemers)  die buiten hun woongemeente werken. De uitgaande pendel is daarmee kleiner dan de binnenkomende pendel (63.400). De Nijmegenaren die buiten Nijmegen werken, doen dat niet vaak in de gemeenten rond de stad (26% van de uitgaande pendel) maar vooral in gemeenten wat verder van Nijmegen. In die zin is Nijmegen de werkstad binnen de eigen regio evenals een hooggewaardeerde woonstad als uitvalsbasis naar werk elders in Nederland.
De interactie van Nijmegen met de rest van Nederland is tamelijk constant. Een effect van thuiswerken door corona is in deze cijfers nog niet overtuigend zichtbaar. Het meest opvallend is de groei van ruim 5.000 banen in Nijmegen tussen eind 2020 en eind 2021. Deze extra banen worden vervuld door mensen vanuit Nijmegen zelf maar ook van daarbuiten.
Al met al is het aantal Nijmeegse werknemers dat buiten de stad werkt met 45.500 iets groter dan de groep die in de stad blijft om te gaan werken (44.400).  Dit onderstreept nog eens het belang van bereikbaarheid van banen, ook buiten de stad, voor de economische perspectieven van de Nijmeegse beroepsbevolking.

Figuur: In- en uitgaande pendel Nijmegen. Waar wonen de mensen die in Nijmegen werken (boven) en waar werken de werknemers die in Nijmegen wonen (onder). Bron: CBS, december 2021, betreft banen van werknemers x 1000.

In de binnenstad zitten wat betreft detailhandel vooral winkels in de niet-dagelijkse sector (bijvoorbeeld kleding en schoenen) die door mensen van binnen en buiten de stad bezocht worden. In 2016 is vastgesteld dat Nijmegen-Centrum een winkelomzet kende van circa 308 miljoen euro, waarvan 40 miljoen in de dagelijkse sector. In 2009 werd de jaaromzet (dagelijks en niet dagelijks) nog geraamd op 388 miljoen euro. De binnenstad heeft als aankoopplaats van goederen dus duidelijk aan belang ingeboet (-80 miljoen, -20%).
Ook aan de werkgelegenheid in de binnenstadsdetailhandel (-9% van 2013 naar 2022) is te zien dat de binnenstad als 'place to buy' onder druk staat. De zuivere detailhandelsleegstand is weliswaar tamelijk laag (april 2023: 5,4% tegenover 7,3% in de benchmarksteden), maar het in gebruik zijnde winkeloppervlak is wel met 23% afgenomen sinds het topniveau in 2006, het aantal winkels met 18%. Dat de leegstand niettemin laag is gebleven, geeft aan dat de binnenstad zich snel aanpast en dat het ook een interessante plek is voor andere functies (o.m. wonen, horeca).

Het aantal banen in de horeca laat tot en met 2019 de tegenovergestelde beweging zien van die in de detailhandel. In dezelfde periode dat de werkgelegenheid in de binnenstedelijke detailhandel met 9% krimpt, zien we het aantal banen in de horeca in dat gebied met maar liefst 24% toenemen. In 2016 (faillissementsjaar van V&D) overtreft het aantal horeca-banen voor het eerst de werkgelegenheid in winkels en die trend zet daarna door. Dit markeert de opkomst van de binnenstad als 'place to be’ of ‘place to meet'. De horeca is daardoor steeds meer de onderscheidende sector in het stadscentrum. De binnenstad telt normaal rond 14% van de banen in de stad, 26% van de detailhandelsbanen en maar liefst 55% van de horecabanen.

In Nijmegen-Centrum neemt volgens het horecaonderzoek het aantal horecavestigingen tussen 2007 en 2018 met bijna 50 toe tot 280. De groei zit in het “eten”: lunchrooms (+20), restaurants (+5), café-restaurants (+18), fastfood (+9), terwijl het aantal cafés met zeventien stuks daalt tot 59. Nijmegen loopt met deze ontwikkelingen in de pas met de vergelijkings(binnen)steden.


 

Figuur: Banen in de detailhandel en de horeca, Nijmegen-Centrum. Bron: PWE-Gelderland 2022.

In 2020 en 2021 staat voor de horeca de coronacrisis centraal. De sector is ongekend hard geraakt en daarmee ook de binnenstad. In het begin van de coronacrisis is er een selectie gemaakt van zogenaamde getroffen sectoren (binnen de TOGS-regeling). In de stad als geheel viel 24% van de banen binnen die sectoren, in het stadsdeel Nijmegen-Centrum was dat maar liefst 45% van de werkgelegenheid. Uiteindelijk zien we een verlies van bijna 1.000 banen in het stadsdeel Nijmegen-centrum tussen 2019 en 2021, vrijwel geheel toe te schrijven aan de ontwikkeling in de detailhandel, horeca en cultuur, sport en recreatie. In 2022 veert de werkgelegenheid in de binnenstad met een plus van 1.075 banen naar 15.400. Het herstel is breed gedragen door meerdere sectoren, maar de horeca is goed voor de helft van de groei.

Door de coronatijd laten de cijfers de laatste jaren begrijpelijkerwijs een zeer sterk wisselend beeld zien als het gaat om bezoekersaantallen. Summiere steekproeftellingen op straat tijdens winkeltijden van Locatus laten een bescheiden herstel zien in 2022. In de parkeertransacties is het herstel wat sterker, maar is 2022 nog niet op het niveau van vóór corona.

De 940 geënquêteerde passanten voor de stadscentrummonitor (najaar 2022) kenden niet meer de coronabeperkingen die twee jaar ervoor golden. Hierdoor zien we weer een groei van het aandeel bezoekers van buiten de stad (naar 43%) en meer bezoekers die met het ov komen (van 12% in coronatijd naar 19% in 2022). Omdat de horeca weer open is in 2022, kantoren weer bevolkt en reizen gemakkelijker, verbreedt het type bezoekdoelen van vooral winkelbezoek in coronatijd naar tevens recreatief en functioneel bezoek. De verblijfstijd bij het binnenstadsbezoek was erg ingekort in coronatijd. Dat herstelt ook weer in 2022, maar het aandeel dat korter dan 2 uur blijft in 2022 toch wat groter dan in 2018 (38% tegenover 32%).
Bij de besteding per bezoekgroep zorgde in coronatijd de lokale herkomst, de korte verblijfstijd en dichte horeca voor een groot aandeel kleine bestedingen. In 2022 herstelt dat weer naar een normaal uitgavenpatroon.  

De binnenstad kende in 2022, acht jaar na het “uitpakken” van het vernieuwde Plein 1944, een 7,7 als algemene waardering van passanten, een stabiel beeld. De aanbodscores laten ook een stabiele, redelijk hoge waardering zien, al lijkt de horeca een stapje terug te doen, ondanks de heropening in 2022.

De waardering van verschillende aspecten van de ambiance in de binnenstad is in 2022 ruim voldoende tot goed. De waardering voor groen in het binnenstad blijft wat achter op de andere deelaspecten maar is sinds 2006 wel toegenomen (toen 5,9). De sfeer en gezelligheid is door de jaren heen toegenomen: in 1996 beoordeelde passanten dit nog met een 6,8. Het rapportcijfer voor veiligheid en netheid neemt sinds 2018 af, nadat het in de jaren ervoor juist beter werd beoordeeld door bezoekers. In 2020 was er sprake van een "to-go effect", met meer zwerfafval, door het vele afhalen vanwege sluitingen van de horeca.

De bereikbaarheidsscores laten door De Oversteek, betere en meer fietsstallingsmogelijkheden en de toevoeging van de Kelfkensbos- en Keizer Karelgarage over de lange termijn sterke verbeteringen zien. In het laatste meetjaar zien we geen grote veranderingen. De waardering voor het parkeertarief scoort voor het eerst een voldoende (5,6). Fietsstallingen en fiets-/OV-bereikbaarheid lopen iets terug vanaf het maximum van 2018.
Daarnaast is er voor de tweede keer gevraagd naar een rapportcijfers voor transferia (P+R terreinen). In 2020 gaven de bezoekers gemiddeld nog een 6.5 als rapportcijfer. In 2022 wordt dit lager beoordeeld en geven bezoekers gemiddeld een 6.1 als rapportcijfer. Deze vraag is in 2022 door zo’n 350 bezoekers beantwoord.

algemeen oordeel en waardering aanbod (ontwikkelingslijn is vanaf 1996)

waardering ambiance  (ontwikkelingslijn is vanaf 1996)

waardering verkeersaspecten ( (ontwikkelingslijn is vanaf 1996)

Figuur: Waarderingen van passanten in de Nijmeegse binnenstad  (ontwikkelingslijn is vanaf 1996).
Bron: Stadscentrummonitor 2022-2022, O&S 2023.

Toerisme en recreatie zijn voor Nijmegen belangrijk. Er werkten in 2019 7.400 mensen in deze sectoren in Nijmegen. Daarmee is het een grote werkgever in de stad, groter dan de bouw, de overheid of het vervoer. Verreweg het grootste aandeel van de toeristische banen zit in de horeca. Vooral die banen zijn in de jaren tot 2020 flink in aantal gegroeid. 2020 en 2021 zijn zeer bewogen jaren voor toerisme, horeca, evenementen, de podia en andere aanbieders van recreatie, sport en vermaak. Het aantal banen in toerisme en recreatie loopt met 1.120 terug tot aan 2021. In 2022 herstelt de werkgelegenheid weer flink tot 7.130 banen, maar nog niet helemaal tot het niveau van 2019, voor de coronapandemie.

De waardering voor Nijmegen is in 2022 ten opzichte van 2015 en 2017 toegenomen. Zowel ‘een weekendje Nijmegen’ als ‘Nijmegen in het algemeen’ krijgen een wat hoger rapportcijfer dan voorheen (weekendje Nijmegen: rapportcijfer gestegen van 6,5 in 2015 naar 6,7 in 2017 en 6,8 in 2022; Nijmegen in het algemeen: rapportcijfer gestegen van 6,8 in 2015 naar 7,0 in 2017 en 7,1 in 2022). Nederlanders, die Nijmegen in de voorgaande periode bezocht hebben, geven hogere rapportcijfers.
Net als bij de vorige metingen zijn winkelen en bezoek aan bekenden de meest genoemde bezoekredenen. Vaker dan bij de voorgaande metingen zijn horecabezoek, het bekijken van de binnenstad en wandelen en fietsen in de omgeving van Nijmegen als bezoekredenen genoemd. Ook het bezoeken van een (culturele) voorstelling is wat meer dan voorheen als bezoekreden genoemd, maar niet door veel mensen. Veel bezoekers, die in de afgelopen periode gebruikgemaakt hebben van een bepaald aanbod in Nijmegen, oordelen positief over dat aanbod. Dat geldt het sterkst voor het wandelen en fietsen in de omgeving van Nijmegen, het ervaren van de geschiedenis en het recreëren rond de Waal.
Aan de Nederlanders, die het afgelopen jaar niet in Nijmegen kwamen, maar wel belangstelling hebben om de stad te bezoeken, is gevraagd naar de mogelijke redenen om Nijmegen te gaan bezoeken. Hierbij worden vaker toeristische bezoekredenen genoemd dan bij de mensen die daadwerkelijk Nijmegen hebben bezocht (bekijken van de binnenstad en ervaren van de geschiedenis). Meer dan bij de voorgaande metingen zijn wandelen en fietsen in de omgeving rond Nijmegen en horecabezoek genoemd.

In de hotelovernachtingen in Nijmegen is deze interesse goed terug te vinden. Na een lichte terugval in de magere jaren 2008-2013, trekt de groei vooral vanaf 2016 flink aan. Sinds het dieptepunt tijdens de recessie is het aantal hotelovernachtingen meer dan verdubbeld tot ruim 300.000 in 2018 (incl. B&B). In 2019 loopt het aantal overnachtingen iets terug (-2%), in het  corona-crisisjaar 2020 gaat er nog eens 44% vanaf, met een zeer beperkt herstel in 2021. In 2022 neemt het aantal overnachtingen weer verder toe tot 260.000; dat is 87% van het aantal van 2019, het laatste jaar vóór de coronapandemie.

Figuur: Hotelovernachtingen Nijmegen 1999-2022. Bron: registratie bureau belastingen.
* voorlopig cijfer

Lange tijd bleef de hotelcapaciteit flink achter bij de groei in hotelovernachtingen. Gerelateerd aan het bevolkingsaantal van de steden, zakte Nijmegen gestaag van de 17e plaats in 1999 naar de 22e plaats in 2014 van de 25 grootste gemeenten in hotelbeddenaanbod per hoofd van de bevolking. Ondanks een flinke uitbreiding van de capaciteit met 550 bedden tussen 2014 en 2019, blijft Nijmegen steken op de 22e plaats van de 25 grootste gemeenten. Anders gezegd heeft de stad met de capaciteitsuitbreiding haar positie als hotelstad niet meer dan vast weten te houden. Ook in andere steden groeit de hotelsector én Nijmegen zelf groeit "onder de deelstreep" flink in aantal inwoners.

Figuur: Hotelcapaciteit Nijmegen per hoofd van de bevolking, positie in de 25 grootste gemeenten, 1999-2019. Bron: bedrijfschap horeca/HorecaDNA.

Naast de grotere hotels hebben zich in de loop van de jaren echter een flink aantal kleinere hotels, bed & breakfasts, apart-hotels, shortstay's en aanbieders van gastenkamers op de markt begeven. Mensen, die Nijmegen willen bezoeken, kunnen inmiddels op tientallen adressen terecht, van eenvoudig tot luxueus. Op boekingssites worden enkele tientallen opties in Nijmegen gepresenteerd. Via AirBnB kunnen mensen kiezen uit meer dan 300 accommodaties in de stad (situatie 2017). Uitgaand van twee bedden per adres zou dat al rond de 40% zijn van de hotel- en B&B-sector in de stad.
Ook is de capaciteit in de grote hotels inmiddels flink uitgebreid. In de loop van 2016 is in Lent het van der Valk-hotel geopend. Een uitbreiding van het Bastion Hotel is inmiddels ook gerealiseerd. Daarnaast zijn er meerdere plannen voor toevoeging van capaciteit in uitvoering (Opus-gebouw) of in studie (m.n. rond het station). De verwachting is dan ook dat de logiescapaciteit zich verder aanpast aan het gestegen bezoek aan Nijmegen.

Figuur: Bezoekende cruiseschepen en -passagiers. Bron: Havendienst Nijmegen.

De cruisevaart heeft in 2013 te lijden gehad onder de beperkte afmeermogelijkheden door de werkzaamheden aan de damwand van de Waalkade. Daardoor halveerden de gangbare cijfers over bezoekende schepen en passagiers. Na het gereedkomen van de nieuwe damwand, zien we dat het bezoek flink stijgt. In 2018 (ruim 90.000 passagiers en 760 schepen) meerden extra veel schepen af door de lage waterstanden stroomopwaarts. In 2019 was dat weer genormaliseerd en deed het aantal schepen en passagiers een klein stapje terug. In 2020 tekenen zich vanaf maart twee rampjaren af voor de cruisevaart. Door allerlei beperkingen in het internationale  reisverkeer en het toerisme zakt het aantal aangekomen schepen en passagiers in 2020 met rond de 80%. In 2021 herstelt de situatie een klein beetje, maar met 65% minder passagiers dan vóór corona blijft het beeld erg slecht. In 2022 kon Nijmegen weer 601 schepen verwelkomen met circa 70.000 passagiers, dichtbij het pré-coronaniveau. Het vertrouwen in de sector is weer terug.